Mevlüt Ülgen

Sağlık Psikolojisi

Sağlık, bedensel, ruhsal ve sosyal olarak tam iyilik hali, işlevselliğin eksiksiz ve tam sürdürülebilir olma durumudur. Hastalık, tam iyilik halinin herhangi bir nedenle yitirilmesi veya bozulması ile işlevselliğin eksizsiz sürdürülebilir olma durumunu yitirme durumudur. 

Bio-psikolojik ve sosyal bir varlık olan insan ancak bütünsel bir bakış açısı ile anlaşılabilir. Organizma bir bütündür. Bütünün bir parçasındaki (sistemindeki) bozulma veya rahatsızlık diğer sistemleri de etkiler. Sistemler (biyolojik, psikolojik ve sosyal ) bir biri ile etkileşim halindedir. Mesala, baş ağrısı çekiyorsak ruhsal durumumuz, sosyal ilişki ve iletişimiz de olumsuz etkilenir. Daha gergin oluruz. İlişki kurmakta isteksizlik, kırılganlık, sinirlilik hali yaşayabiliriz. Tersi durumda gergin ve can sıkıntısı yaşıyorsak baş ağrısı, mide bulantısı gibi bedensel tepkilerde hissedebiliriz. Hastalığı nasıl algıladığımız, öznel durumumuz ve psikolojik yapımız, sosyal, kültürel ve çevresel etkenler, yaşam ve çalışma koşulları hastalığa ve tedavi sürecine uyumu etkiler.

Hastalık algısı, yaşanması, tedaviye uyum, çevresel ve sosyal desteklere verilen tepkiler kişiden kişiye değişir. 

Hastalık yeni bir uyum sürecidir. Sadece kişiyi değil, çevresini de etkiler. 
Kontrol algımız etkilenir, kontrol ve güven sorunu yaşanır.
Kaygı, öfke, kızgınlık, umutsuzluk, karamsarlık duyguları yaşanır.
İlgi ve destek beklentisi artar,
Karşıt duygu ilgi beklentisi – ilgi ve yardım almaya karşı öfke, kızgınlık
Aşırı duyarlılık, kolay incinme, üzüntü,
Kronik ve ölümcül hastalıklarda, ölüm korkusu görülür.
Kronik Hastalıklarda red etme, bastırma, yansıtma gibi savunma düzenekleri,
Tedaviye uyumsuzluk, 
Depresyon veya başka psikolojik rahatsızlık ve reaksiyonlar görülebilir.

Sağlık  Psikolojisi hastalığa bütüncül yaklaşır, hastayı hastalık ile tanımlamaz, hastayı birey olarak ve çevresi ile birlikte ele alır, Hastalık değil, hasta olan kişi tedavi edilir ilkesinden hareket eder. Hasta merkezli bir yaklaşım sunar.

Stres Hastalık Sürecini Nasıl Etkiler

STRES TEPKİSİNDE DEVREDE OLAN SİSTEMLER.. 
Sinir, bağışıklı ve endokrin (hormon) sistemi devrededir. 
STRES TEPKİSİNDE,
Santral Sinir Sistemi: Tüm Sistem Uyarılıyor,Anlık savaş ve kaç tepkisi, epinefrin kalp kası ( myokart ) nonepinefrin damar sistemi üzerinde etkili. Uzun süreli ve sürekli uyarılma sıkıntı yaratır. 
ACTH (Adrenakortikotfobik Hormon ) Ekseni :Enerji artışı, protein ve yağları glikoz ve glikojene çevirir. Serum glikoz düzeyi yükselir. Protein yakılması, Protein depolanmasında azalma, kan şekerinde yükselme, akyuvarlar, vitaminler ve antikorlar yok oluyor. Alyuvar ve antikor için protein kaynakları azalıyor. Dokuların beslenmesinde sorun, bağışıklık sisteminde bozulma, B vitamini eksikliği, Kortizolun uzun süreli ve yüksek miktarda kanda dolaşması timüs bezi, lef bezleri ve dalakta bozulma, bağışıklık sisteminde zayıflamaya vesile olmaktadır. 
TTH (Tirotrofik Hormon ) Ekseni : Troksin metabolizmayı ve organları hızlandırmaktır. Solun hızlanması-derinleşmesine, kalbin hızlı çarpmasına, protein hareketliliğinde artış, (kalp kası zayıflaması ve ardından kalp yetmezliğine neden olur), bölgesel damar genişlemesine, sindirim sisteminin uyarılmasına, sindirim sıvılarının artışına , sinir sisteminin duyarlılığında artışa ( Kas titremeleri, endişe, anksiyete, paranoya, uykusuzluk) neden olmaktadır. 
ADH Ekseni : Vasopresinin görevi tansiyonu ( kan basıncını yükseltmektir. Aynı zamanda antidiüretiktir. Böbreklerde su tutulmasına yol açmaktadır. 

Stres ve Fiziksel Hastalıklar

Stres ve Bedensel Hastalıklar
Fiziksel problemler, uzun süren alarm durumu, yetersiz değerlendirme, yetersiz baş etme ve uzun süren baş etme çabalan sonucu ortaya çıkar.

Psikososyal stres hastalığa direnci azaltabilir ya da hastalık yapacak ajanların etkisini artırır. 
 Bağışıklık tepkisini azaltarak ya da abartarak,
 Hipo/hiper aktivite sonucu endokrin problemler yaşatarak,
 Otonomik kontrol dengesini değiştirerek, kardiovasküler, solunum, salgı sistemlerinde değişiklik yaparak,
 Uyku süreçlerini değiştirerek,
 Sindirim sistemi işlevlerinde değişiklik yaparak
 Beynin nörotransmitter ve nöroendokrin faaliyetlerini etkileyerek.

Stres ve Bağışıklık Sistemi: 
Stres savunucu hücreleri azaltıp bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olur. 
 Belirli bir süre devam eden stres, 
 Yeni akyuvarların yapılmasını ve kana gönderilmesini engeller;
 Akyuvarların kanda kalma süresini azaltır; antikor üretimini engeller; 
 Akyuvarlar arasındaki iletişimi bozar. 
Bunlar olmayınca da bağışıklık sistemi işlevini yapamaz hale gelir. 
 Kronik strese bağlı olarak artan glukokortikoidler, timüs bezinde lemfosit yapılmasını durdurur. 
 Glukokortikoidler, interlökin l ve interferon gibi mesajcıların salgılanmasını da etkilediklerinden kanda bulunan akyuvarların da enfeksiyon alarmına daha yavaş tepki göstermesine yol açar;
 Lemfositler de protein olduklarından onları glukoza çevirerek dolaşımdaki sayısını azaltırlar. Ayrıca lenfositlerin içine girip intihar proteini sentezi yaptırıp DNA'sim parçalarlar

Stres ve Kalp Damar Sistemi Hastalıkları;

Hipertansiyon: Stres anında bedenin kan basıncını düzenlemeye ve kontrol etmeye yönelik her mekanizması etkilenir. Psikofizyolojik stres tepkisinin her ekseni (ACTH, TTH, ADH) kan basıncını artırma yönünde işler, bu nedenle kim olursa olsun tansiyonu yükselir. Kan basıncını düzenleyici mekanizmalar da stresin etkisi altında bulunduğundan çalışmaz. 

Damar Sertliği: Stres dönenlerinde kolestrol tabakası gittikçe kalınlaşır. (kolestrolü düzenleyen lipitik enzimler işlevini yapamıyor) Bu tür tabaka ile kaplanmış damar elastikliğini kaybedip sertleşerek arteriosklerosin ilerlemesine neden olur. Bu durumda kan basıncı artar. Bazen de damarların içinde biriken bu plakalar yüksek kan basıncı nedeniyle kopup bedenin herhangi bir bölgesinde kılcar damarı tıkar. Dolayısıyla kalp krizi ve felçler görülebilir. 

Kalp Krizi:

Stres ve Ülser: 
 Asit geri çekilmesi : (koruyucu doku oluşturma işlevi yavaşlıyor) 
 Kan akışında ani azalma :(Kan gitmeyen veya az giden bölgede hasar ve doku ölümü olabiliyor) 
 Bağışıklık sisteminin baskılanması:
 Yetersiz miktarda prostoglandin : (hasar düzeltici salgı) 

Stres ve Bağırsak Sistemi Sorunları:
Stresin sık sık tekrarlanması durumunda ince bağırsak ile kalın bağırsak arasındaki ilişkide sorunlara yol açtığından çalışma düzenleri bozuluyor. 

Stres ve Şeker Hastalığı (Diyabet) :
Stres tepkisi sırasında ACTH ve diğer hormonlar enerji oluşturabilmek için kan içine daha çok glikoz ve yağ asidi gönderilmesine neden olur. Bu durum, her iki şeker hastalığında da (insüline bağımlı ve insülin dirençli) glukoz birikmesine, kan şekerinin yükselmesine ve damarlarda plak oluşup hasarların meydana gelmesine yol açar 

Stres ve Kanser:
Kanserle stres arasında nedensel bir ilişki kurmak mümkün değildir. Ancak stres, kanserin daha hızlı gelişmesine ortam hazırlamaktadır. 

Stres ve Uyku Bozuklukları:
Kronik stres durumunda uyku kalitesinde düşme, uyku örüntüsünde değişme, az veya fazla uyuma sorunları görülür. 

Stres ve Ağrı:
Gerginlik ve stresin ağrıya yol açma biçimi :
Stresin sebep olduğu gerginlik damarların daralmasına, kafanın belirli bölgelerine giden kan akımının bozulmasına ve o bölgeye giden kanın bir hayli azalmasına yol açar. Ayrıca gerginlik kasın oksijen ihtiyacını artırır. Böylece oksijen ihtiyacı artmış, dokuda, kansızlığın yaratacağı etki büyüyerek ağrıya duyarlı özel alıcıların uyarılmasına ve böylece ağrının doğmasına sebep olur.
Bu arada adrenalin ve noradrenalin gibi stres sırasında sinir sistemini etkileyen maddeler de salgılanmış olur. Bunlar da doğrudan veya dolaylı olarak kasların gerginliğini artırır ve hızlandırır.

Stres ve  Migren:
Migrenin; stres sırasında adrenal medulladan salgılanan norepinefrinin damarların kasılmasına neden olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu nedenle stresle en yakın ilişkide olan hastalıklardan biri olarak kabul edilmektedir.